I. Choroba przeciążeniowa kręgosłupa

Bóle kręgosłupa lędźwiowego, piersiowego czy szyjnego to aktualnie najczęstsze dolegliwości w narządzie ruchu człowieka. Występuje wiele określeń regionalnych i środowiskowych na te zaburzenia ( ból krzyża  - sacralgia, lędźwiowy – lumbago, pleców – dorsalgia) i inne. O wszystkich można najogólniej powiedzieć, że przyczyną ich powstania są przeciążenia. Stąd nazwa -  choroba przeciążeniowa kręgosłupa.

Współczesny model życia – praca siedząca, ułatwienia cywilizacyjne, mało ruchu, złe odżywianie, nadwaga, przewlekły stres działają niekorzystnie na narząd ruchu w tym kręgosłup.

Najważniejszym objawem choroby przeciążeniowej jest ból.

W jakim odcinku kręgosłupa wystąpi i jakie ma natężenie, zależy od miejsca, w którym zaistniała największa kumulacja przeciążeń oraz które z elementów kręgosłupa ( krążki międzykręgowe, kości, mięśnie, więzadła, torebki stawowe, stawy kręgów) zostały najbardziej przeciążone lub ich budowa była najsłabsza.

Przybierają wówczas postać popularnych klinicznych jednostek chorobowych np. mięśniobóli, choroby zwyrodnieniowej trzonów i stawów kręgów, dyskopatii, rwy kulszowej również przepukliny jądra miażdżystego z niedowładami i porażeniami mięśni kończyn.

By lepiej zrozumieć mechanizmy przeciążeniowe dobrze jest zapoznać się z podstawą budowy i funkcji kręgosłupa.

1.      Budowa ogólna kręgosłupa

a.  kręgosłup właściwy – zbudowany z elementów kostnych ( kręgów ), połączonych krążkami międzykręgowymi i stawami międzywyrostkowymi, biernie ustabilizowany więzadłami i torebkami stawowymi,

b. układ różnych grup mięśniowych – biorących udział w czynnościach statycznych i ruchowych kręgosłupa,

c. układ nerwowy – w tym rdzeń kręgowy i korzenie nerwowe przebiegające w kanale kręgowym oraz znajdujący się zewnątrz kanałowo układ współczulny.

Rys. 1 elementy kostne kręgosłupa i kręgów

    Kostna konstrukcja kręgosłupa utworzona jest z 33 – 34 kręgów, poprzedzielanych 23 -  ma elastycznymi krążkami międzykręgowymi zwanymi dyskami (brak krążków między głową a pierwszym kręgiem szyjnym oraz pierwszym i drugim kręgiem szyjnym. Kręgosłup w płaszczyźnie czołowej tworzy linię prostą. W płaszczyźnie strzałkowej widoczne są cztery krzywizny: dwie do przodu – lordoza szyjna i lędźwiowa i dwie do tyłu – kifoza piersiowa i krzyżowa. Tylna powierzchnia trzonu  łuk kręgu tworzą otwór kręgowy. Otwory kręgowe kręgów ustawione jeden na drugim tworzą kanał kręgowy, w którym znajduje się rdzeń i korzenie nerwowe.

Rys.2 schemat budowy rdzenia kręgowego z korzeniami nerwowymi

      Rdzeń kręgowy ( medula spinalis ) ma kształt grubego sznura, o przeciętnej średnicy 1cm, barwy białej. Pomiędzy dwoma sąsiadującymi kręgami, na poziomie ich łuków, znajdują się otwory międzykręgowe. Wychodzą nimi korzenie nerwowe, tworzące nerwy rdzeniowe. Nerwy rdzeniowe są nerwami mieszanymi ( ruchowe i czuciowe) i unerwiają narządy, mięśnie i skórę. W zależności od odcinka rdzeniowego, do którego te nerwy należą, wyróżniamy: 8 par nerwów szyjnych, 12 par piersiowych, 5 par lędźwiowych, 5 par krzyżowych i 1 guziczny. W obrębie kręgosłupa znajdują się 52 stawy. Zaburzenia w obrębie stawów są źródłem najczęstszych  dolegliwości bólowych kręgosłupa. Pomiędzy trzonami poszczególnych kręgów znajdują się krążki międzykręgowe.  

Rys.3 struktura krążka międzykręgowego

Rys. 4 budowa kręgu

           2.      Funkcje kręgosłupa

a.     funkcja stabilizacyjna i podporowa

b.     funkcja ruchowa

c.      funkcja odruchowa, reguluje czynność różnych układów i narządów ciała z centralnym układem nerwowym i korą mózgową.

             3.     Mięśnie kręgosłupa

Wśród mięśni istnieje wyraźne  zróżnicowanie czynnościowe. Najbardziej powszechnym

podziałem jest podział w zależności od spełnienia czynności wobec stawu, czyli podział na:

zginacze, prostowniki, przywodziciele, odwodziciele, rotatory. 

Metoda topograficzna dzieli mięśnie w zależności od ich położenia w stosunku do kośćca,

dzieląc je na siedem grup: mięśnie grzbietu, klatki piersiowej, brzucha, szyi, głowy i kończyn

dolnych i górnych.

Inny podział mięśni uwzględnia zjawiska biomechaniczne i zachowanie samego mięśnia w

stereotypie mięśniowym. Kryteria te umożliwiają ocenę układu mięśniowego w fazie

dynamicznej i statycznej.

Podział ten wyodrębnia 

(wg Jandy):

a.  mięśnie fazowe – których główną funkcją jest jak najszybsze i dokładne wykonanie świadomego ruchu (funkcja dynamiczna)

b.     mięśnie posturalne – mają za zadanie utrzymanie pionowej postawy ciała i podtrzymanie niektórych czynności organizmu (np. oddychanie). Mięśnie te działają poza świadomością człowieka (funkcja statyczna).

W prawidłowych warunkach grupy mięśni posturalnych i fazowych dobrze ze sobą

współpracują, pozwalając na utrzymanie właściwej postawy i utrzymania równowagi. W

przypadku gdy tylko jeden z mięśni oddziałuje z siłą odmienną, powstaje zjawisko

nierównowagi napięć, które bardzo przeciąża tkanki miękkie, krążki i stawy kręgosłupa.

Najważniejsze różnice z punktu widzenia zaburzeń czynnościowych w obu grupach mięśni to:

- szybsze powstanie rozciągnięcia,

- osłabienie i zanik mięśni fazowych w przypadku obniżonej aktywności fizycznej

- stan nadmiernego napięcia: przykurcz mięśni posturalnych pod wpływem powtarzających

   się czynników przeciążeniowych oraz oddziaływania sytuacji stresowych.

Rys.5 główne mięśnie posturalne                   Rys. 6 główne mięśnie posturalne

widok z przodu                                                  widok z tyłu     

           4. Rozwój choroby przeciążeniowej

Najczęściej spotyka się dwa mechanizmy  (drogi powstania przeciążeń) , prowadzących do

uszkodzenia struktur kręgosłupa.

a.  droga nagłego urazu – ma charakter nagły, zazwyczaj jednorazowy w wyniku zadziałania znacznego przeciążenia (wypadek, uraz). Dochodzi do uszkodzenia pierścienia włóknistego krążka międzykręgowego i wyciśnięcia na zewnątrz jego zawartości (wypadnięcie dysku).

b.   droga przewlekłych przeciążeń – choroba przeciążeniowa ma w swoim przebiegu kilka okresów (etapów)

- okres I: wpływ zaburzeń sterowania ze strony centralnego układu nerwowego oraz

                     przeciążeń ze strony czynności życiowych i środowiska na układ mięśniowy,

- okres II: powstanie zaburzeń czynnościowych w obrębie układu mięśniowego i tkanek

                       około kręgosłupowych,

- okres III: powstanie zaburzeń czynnościowych w systemie stawów kręgosłupa i miednicy,

- okres IV: powstanie uszkodzeń morfologicznych (zmian zwyrodnieniowych) w obrębie

                        krążków międzykręgowych, stawów kręgosłupa i trzonów kręgów,

- okres V: wtórne uszkodzenia w układzie nerwowym i mięśniowym (zaburzenia odruchów, niedowłady, porażenia).

                      

Ból może wystąpić w każdym okresie rozwoju choroby, choć zdarzają się przypadki z

zaawansowanymi zmianami potwierdzone badaniami obrazowymi przebiegające bez objawów bólowych.

Poprzez  właściwe leczenie proces  zmian chorobowych może zostać zatrzymany a w

przypadku zmian nieodwracalnych możliwe jest wycofanie części objawów (bóle,

niedowłady), pomimo dalszego istnienia schorzenia.

Zmiany decydujące o rozwoju choroby przeciążeniowej zachodzą przede wszystkim w

układzie psychonerwowym i układzie mięśniowym człowieka.

Stan psychiki (przewlekły stres) , sposób i rodzaj pracy, brak ruchu, ułatwienia cywilizacyjne przyczyniają  do zaburzeń w równowadze napięć mięśniowych a tym samym doprowadza to do przekroczenia możliwości adaptacyjnych kręgosłupa. Występuje zjawisko przeciążenia.
  

            5. Leczenie i postępowanie diagnostyczne w zespołach bólowych                                           kręgosłupa.

Prawidłowo przeprowadzone badanie neurologiczno – ortopedyczne z elementami

diagnostyki obrazowej (Rtg., TK, MRI, USG, i innymi uwarunkowanymi stanem      klinicznym) również diagnostyki manualnej  umożliwia postawienie rozpoznania i podjęcia stosownego leczenia ( po wykluczeniu chorób narządów wewnętrznych, w których ból kręgosłupa może  również występować.

Postępowanie lecznicze jest uzależnione od etapów choroby. W okresie ostrym podaje się

środki łagodzące dolegliwości bólowe, rozluźniające mięśnie,  niesteroidowe leki przeciwzapalne, nacieranie salicylanami, stosuje odpowiednie pozycje ułożeniowe. Są to: krótkie odpoczynki, w ciągu dnia, w pozycji leżącej, w celu odciążenia kręgosłupa, (w dolegliwościach w okolicy lędźwiowo- krzyżowej), z nieco wyżej ułożonymi i ugiętymi w kolanach nogami). W przypadku bólu w odcinku szyjnym należy spać na specjalnej poduszce, z zagłębieniem na głowę i uwypukleniem w okolicy karku, zaleca się, w przypadku zaostrzeń, na krótki  czas, kołnierze ortopedyczne, stabilizujące odcinek szyjny kręgosłupa. W ciągu dnia dobrze jest podkładać wałeczek pod kark i opierać głowę o zagłówek. W dalszej kolejności fizykoterapia (prądy diadynamiczne, ultradźwięki, jonofereza i inne), masaż leczniczy, akupunktura, terapia manualna.

   W okresie przewlekłym włącza się kinezoterapię (leczenie ruchem), leczenie uzdrowiskowe, zaopatrzenie ortopedyczne (gorsety). W przypadkach opornych, nie poddających się leczeniu, proponuje się chorym zabieg operacyjny.
       
      5. Profilaktyka

 Obejmuje celowe zachowania, które należy jak najszybciej wdrożyć w swoje życie:

·      jeśli musimy podnieść jakiś ciężar, staramy się to zrobić z pozycji przysiadu lub klęku, nie zginając przy tym kręgosłupa

·    ciężar niesiony blisko ciała stanowi mniejsze zagrożenie dla kręgosłupa niż niesiony na wyciągniętych do przodu rękach

·     jeśli mamy coś dźwigać to zdrowiej jest przenieść ciężar w plecaku niż w jednej ręce lub torbie , na zakupy  wybieramy się z torbą na kółkach

· podczas pracy unikamy pochylenia tułowia do przodu, używając narzędzi o odpowiedniej długości, które umożliwiają postawę wyprostowaną (np. przy odkurzaniu)

·    unikamy długiego siedzenia, dbając by przy tej czynności zachować pozycję wyprostną z podparciem okolicy krzyżowo- lędźwiowej

·    unikamy długiego stania, dla odciążenia dobrze jest jedną stopę lub kolano oprzeć na stołku

·   noszenie elastycznego obuwia na niskim obcasie pomaga amortyzować część wstrząsów i oszczędza tym samym stawy     

· przy wykonywaniu powtarzalnych czynności należy robić krótkie przerwy na rozluźnienie mięśni    

·    pamiętajmy o gimnastyce lub innej formie aktywności (przykłady ćwiczeń na stronie)

Piśmiennictwo – na stronie „Najczęstsze dolegliwości wieku 50 plus”