V. O cukrzycy w pigułce

Cukrzyca (diabetes mellitus) należy do najbardziej rozpowszechnionych chorób metabolicznych na świecie (wg. WHO -  dotkniętych jest nią 175 ml. ludzi). W Polsce choruje na cukrzyce około 3 ml. osób. Pomimo postępów w medycynie cukrzyca pozostaje chorobą nieuleczalną, nad którą można jednak dzięki odpowiedniej terapii zapanować.

Cukrzyca jest to stan, w którym organizm traci zdolność do regulowania i kontrolowania poziomu glukozy we krwi na skutek czego wzrasta  jej poziom  we krwi (hiperglikemia) i w moczu (glikozuria). U zdrowych ludzi poziom cukru we krwi jest regulowany przez hormon insulinę. Insulina wytwarzana jest przez komórki beta wysp (Langerhansa) trzustki i odpowiada za przemianę węglowodanową.

Klasyfikacja i patogeneza głównych typów cukrzycy:

Cukrzyca typu I (insulinozależna) – występuje wówczas, gdy organizm całkowicie zaprzestaje wytwarzania insuliny. Dochodzi w niej do autoimmunologicznej destrukcji komórek beta wysp trzustki. Choroba najprawdopodobniej ma podłoże genetyczne i występuje najczęściej u ludzi młodych. Cukrzyca typu I charakteryzuje się gwałtownym narastaniem objawów w ciągu kilku dni, niekiedy kilku tygodni. Należą do nich:

·           wzmożone pragnienie i wielomocz,

·         skłonność do kwasicy ketonowej (brak insuliny prowadzi do spalania tłuszczów w miejsce glukozy i wytwarzania ciał ketonowych) ze śpiączką włącznie,

·           zmniejszenie masy ciała, mimo zwiększonego przyjmowania pokarmów,

·           ogólne osłabienie.

Cukrzyca typu II –(ponad  90 % chorych na cukrzycę to osoby cierpiące na typ II) choroba polega na zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność )co przyczynia się  w początkowej fazie do nadmiernej produkcji insuliny,  w końcu doprowadzając do przekroczenia zdolności wydzielniczej i uszkodzenia komórek beta wysp trzustki. Insulina jest wytwarzana, lecz jej ilość lub jakość nie jest wystarczająca. Przyczyn tych zaburzeń upatruje się w mutacji genów. Ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem, otyłością i brakiem aktywności. Zagrożenie zachorowaniem dotyczy też osób z predyspozycją genetyczną, nadciśnieniem tętniczym i zaburzeniami lipidowymi.

Cukrzyca typu II może pozostać przez wiele lat bezobjawowa i nierozpoznana, ponieważ hiperglikemia rozwija się stopniowo. Nie rozpoznana w porę i nie leczona  prowadzi do przewlekłych powikłań. Objawy niepokojące to:

·           zmęczenie, wyczerpanie i ospałość,

·     wzmożone pragnienie, czasami tak silne, że nie można do w żaden sposób zaspokoić,

·         potrzeba ciągłego oddawania moczu, również w nocy,

·   nawracające infekcje skóry, takie jak czyraki, krosty oraz świąt skóry, szczególnie okolicy  narządów płciowych,

·           zaburzenia widzenia lub problemy ze skupieniem wzroku,

·     utrata wagi, choć jest bardziej charakterystyczna dla cukrzycy typu I również tu może,  wystąpić, pomimo zwiększonego apetytu.

Rozpoznanie cukrzycy:

Rozpoznanie cukrzycy określa się na podstawie stężenia glukozy we krwi (glikemia).Zdrowa osoba powinna badać (szczególnie po ukończeniu 45 r.ż.) poziom glukozy we krwi raz w roku. Osoby z predyspozycjami wymienionymi powyżej, częściej. Badanie polega na dwukrotnym pobraniu w kolejnych dniach próbki krwi w celu oznaczenia poziomu glukozy. Krew pobiera się na czczo (8-14 godz. od ostatniego posiłku).

·           Norma to przedział:   70 – 99 mg/dl,     (od 3,9 – 5,  mmol/L).

·           Poziom:  100 – 125 mg/dl,    (od 5,6 – 6,9 mmol/L)   i powtórzy się przy drugim badaniu to tzw.  stan przed cukrzycowy, wskazane wdrożenie profilaktyki przeciw cukrzycowej.

·     Wartość  powyżej lub równa    126 mg/dl,    (7,0 mmol/L) – potwierdza rozpoznanie cukrzycy.

Lekarz może zlecić również doustny test tolerancji glukozy, podczas którego pobiera się krew 2 godz. po doustnym podaniu 75 g glukozy.

·           Wynik powyżej lub równa  200 mg/dl oznacza cukrzycę.

U pacjentów z rozpoznaną cukrzycą wykonuje się również badania różnicujące cukrzycę typu I czy II (stężenie peptydu C), pozwalające ocenić rezerwy wydzielnicze trzustki, jak również wskaźnik HbA1c, (stężenie hemoglobiny glikozylowanej) oceniający skuteczność zaleconej terapii i inne w zależności od potrzeb.

Powikłania:

Wśród osób chorych na cukrzycę, zwłaszcza tą źle kontrolowaną mogą pojawić się nagle występujące i szybko rozwijające się powikłania, które mogą się stać zagrożeniem dla życia chorego. Powikłania ze względu na swój charakter dzieli się na ostre i przewlekłe.

Wśród ostrych wyróżniamy:

·       Kwasicę ketonową – zwykle jest konsekwencją nieleczonej lub niewłaściwie leczonej cukrzycy. Brak insuliny powoduje rozkład tłuszczów i tworzenie się w wyniku tego ciał ketonowych przenikających do krwi i moczu. Objawami są: odwodnienie, szybki oddech (oddech Kussmaula, często o zapachu acetonu), bóle brzucha i senność. Powikłanie może przyczynić się do wstrząsu i śpiączki.

·  Nieketonowy stan hiperosmolarny (kwasica hiperosomatyczna) – występuje stosunkowo rzadko, przy cukrzycy typu II . Wysoki poziom glukozy we krwi wpływa na utratę wody z komórek i zwiększonego jej wydzielana z moczem prowadząc do dużego odwodnienia z zaburzeniami równowagi elektrolitowej. Nasilające się zaburzenia świadomości mogą doprowadzić do śpiączki bez rozwoju kwasicy ketonowej.

·      Hipoglkemia – może wystąpić u chorych leczonych insuliną i lekami farmakologicznymi jako konsekwencja przyjęcia przez chorego niewłaściwej dawki leku, nieprzyjęcia posiłku, zbyt intensywnego wysiłku. Objawia się niepokojem, dreszczami, głodem, utratą świadomości, śpiączką. Zapobiec można przyjmując lub wypijając 10-20 g glukozy (cukierek, słodki napój).

Dobre wyrównanie cukrzycy poprzez odpowiednie leczenie daje szansę na zachowanie sprawności wszystkich narządów jak najdłużej.

Podwyższony poziom glukozy we krwi, oprócz ostrych powikłań może prowadzić z czasem do powikłań przewlekłych:

·       Mikroangiopatii  -  tzn. zwężenia ściany małych naczyń krwionośnych oczu i nerek a także upośledzenia ukrwienia neuronów co doprowadza do rozwoju:

 - retinopatii cukrzycowej  (upośledzenie wzroku),

- nefropatii  (upośledzenie funkcji nerek),

-neuropatii  (uszkodzenie obwodowego układu nerwowego).

·   Makroangiopatii - w wyniku zaburzeń metabolicznych dochodzi do przedwczesnego rozwoju miażdżycy tętnic, co przyczynia się do:

 - choroby niedokrwiennej serca i jej powikłań,

- udaru mózgu,

- zmian skórnych, tzw. stopa cukrzycowa,

- powikłań ze strony układu kostno – stawowego.

 Leczenie cukrzycy

Leczenie i zapobieganie cukrzycy to system obejmujący:

·         Racjonalizację żywienia. Dieta cukrzycowa opiera się na tych samych regułach zdrowego żywienia co zbilansowane żywienie zdrowego człowieka. Przy sporządzaniu posiłków dobrze jest zaopatrzyć się w tabele kalorii oraz uwzględnić indeks glikemiczny produktów spożywczych (IG to klasyfikacja produktów żywieniowych na podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godz. po ich spożyciu, wskaźnik ten dotyczy tylko węglowodanów). Im wyższa zawartość IG danego produktu tym wyższy poziom cukru po jego spożyciu. Posiłki w diecie cukrzycowej powinny składać się z produktów nie przekraczających 60 IG. Należy je spożywać w 3 – 4 godzinnych odstępach. Śniadanie należy zjeść najpóźniej do 2 godz. po przebudzeniu, kolacja na 2 godz. przed snem. Skrupulatnie należy liczyć kalorie. Zapotrzebowanie na nie jest uzależnione od wagi ciała (przy nadwadze 1000 – 1300 kcal),  rodzaju wykonywanej pracy, wieku, płci (patrz opracowanie Nadwaga i Otyłość). Jadłospis powinien składać się z 70 – 75% z węglowodanów złożonych, 15 – 20% z białek i tylko 5 -10% tłuszczów. Taka dieta może zredukować zapotrzebowanie na insulinę przy cukrzycy typu I o 30-40% a przy cukrzycy typu II nawet o 75 – 100%. Należy spożywać : ryby, chude mięso, wędliny, pieczywo pełnoziarniste ( graham, żytnie), makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy, kaszę gryczaną, jęczmienną. Warzywa i owoce do każdego posiłku 5 razy dziennie,  nasiona roślin strączkowych – fasola, soczewica, groch, marchew, kapustę, sałatę, brokuły, maliny , truskawki, porzeczki, jabłka. Płyny 1,5 – 2 litry na dobę, niesłodzone cukrem.
      Unikać : cukru, słodyczy (raz w tyg. 2 kostki gorzkiej czekolady), także tłustego mleka i jego przetworów, podrobów oraz tłuszczów zwierzęcych. Cukier biały (sacharoza), można zastąpić tak zwanymi zamiennikami cukru (słodziki np. aspartam, sacharyna).

Piramida żywieniowa w cukrzycy

·         Leczenie za pomocą wysiłku fizycznego. Gimnastyka u diabetyków nie powinna być zbyt intensywna i długotrwała. Zaleca się pół godzinny codzienny marsz, jazdę na rowerze, pływanie, taniec, aerobik. U osób leczonych insuliną pod wpływem zbyt dużego wysiłku może czasami dochodzić do gwałtownego spadku cukru we krwi i wystąpienia hipoglikemii (pojawiają się wtedy m.in. mdłości, pieczenie i mrowienie ust). Pod wpływem pracy mięśni zwiększa się wydzielanie hormonów, które mogą podwyższać poziom cukru we krwi. Pomimo tych zagrożeń diabetycy powinni się ruszać, gdyż systematyczny, odpowiednio dozowany wysiłek normalizuje wagę ciała, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, działa przeciw miażdżycowo, reguluje ciśnienie krwi.

·         Stosowanie leków hipoglikemizujących (zmniejszających ilość glukozy we krwi):

 - insuliny (podawana podskórnie przy pomocy strzykawek, penów, pomp insulinowych),

- leków podawanych doustnie.

W cukrzycy typu I podawanie insuliny jest konieczne od samego początku zdiagnozowana choroby i kontynuuje się je do końca życia. Modyfikuje się dawki w zależności od zapotrzebowania chorego. Insulina jest hormonem białkowym dlatego podaje się ją we wstrzyknięciach podskórnych (by nie została strawiona w przewodzie pokarmowym).

 Wyróżnia się kilka rodzajów insulin:

- insuliny szybko działające, już 15 min. po podaniu, szczyt działania 4-6 godz. i utrzymuje się 10-16 godz.

- insuliny długo działające, efekty po 4-5 godz., max. działanie 10 godz., do 16-20 godz.

  - anologi insulinowe – tzw. bezszczytowe, początek działania po 2 godz. i utrzymuje się na tym samym poziomie przez całą dobę.

Peny insulinowe

W cukrzycy typu II jeśli dieta i aktywność fizyczna nie są zadawalająco wprowadzone w życie, zachodzi konieczność wprowadzenia farmakoterapii.

Preparaty doustne mają różne mechanizmy działania:

- zwiększają wydzielanie insuliny – (rapaglinid),

- hamują trawienie skrobi oraz wchłanianie glukozy w jelitach (akarboza, metformina)

- leki zmniejszające insulinooporność

 - najnowsze grupy leków to leki inkretynowe, należą do nich gliptyny i analogi GLP-1, podawane podobnie jak insulina w iniekcjach podskórnych oraz flozyny , również doustne.

Jeśli leki przestają być wystarczające, wprowadza się insulinę.

Dużym przełomem w leczeniu cukrzycy jest wprowadzenie pomp insulinowych umożliwiających wielokrotne podawanie insuliny w ciągu doby bez konieczności każdorazowego wykonywania zastrzyków. 

Pompa insulinowa

·           Leczenie wszystkich zaburzeń towarzyszących cukrzycy takich jak: nadciśnienie, dyslipidemi i zwiększonej masa ciała, prowadzenie edukacji terapeutycznej.

 Podsumowując, najważniejsze wskazówki dla chorych na cukrzycę:

• Stosuj zdrową dietę
• Rzuć palenie, ogranicz spożycie napojów alkocholowych
• Zatroszcz się o kondycję fizyczną
• Trzymaj się konsekwentnie planu leczenia
• Wykonuj regularne całościowe badania kontrolne (co najmniej raz w roku)
• Dokonuj częstych samokontroli stężenia glukozy we krwi, by umiejętnie w zależności od wyniku dokonać zmian w dawce leku
• Codziennie kontroluj stopy (szczególnie przestrzenie między palcami, podeszwy), stosuj do ich pielęgnacji kremy, balsamy (z wit. E, pentalonem, allantoiną, mocznikiem), noś wygodne, skórzane obuwie
• Załóż na rękę bransoletkę z informacją o chorobie (można kupić w aptece), i coś słodkiego na wypadek nagłego niedocukrzenia (słodki napój, kostka cukru).

                            Badanie poziomu cukru przy pomocy glukometru

Piśmiennictwo – na stronie „Najczęstsze dolegliwości wieku 50 plus”