VI. Gdy bolą stawy

Choroby reumatyczne i zwyrodnienia

Pod nazwą choroby reumatyczne kryje się wiele schorzeń różniących się przyczynami powstawania, natężeniem i rodzajem objawów. Mimo tych różnic mają dużo cech wspólnych, jak: bóle, obrzęki i stan zapalny stawów, ograniczenie zakresu ruchów oraz zwykle postępujący nieodwracalnie charakter. Poznanie istoty tych zaburzeń  pozwoli nam na skuteczniejszą  możliwość walki z tą chorobą.

Najczęstsza choroba stawów to:

1.      Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartrioza)

Choroba reumatyczna polegająca na postępującym uszkodzeniu chrząstki, a następnie kostnych powierzchni stawowych, prowadząca do pogorszenia lub całkowitego wyłączenia funkcji stawu.

Zwyrodnienie najczęściej dotyka stawów kolanowych, biodrowych i palców rąk oraz stóp a także kręgosłupa. Pojawiają się zmiany na powierzchni chrząstek stawowych, które stają się coraz cieńsze, na krawędzi kości mogą tworzyć się wyrośla kostne (osteofity),  powodować mogą  uszkodzenia nerwów. Podczas wykonywania ruchu słyszalne są trzaski i strzelania. O chorobie mówi się, gdy zmiany powodują ból i upośledzenie funkcji.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Do czynników ryzyka zalicza się:

·         wiek powyżej 50 lat, płeć (kobiety chorują częściej)

·         predyspozycja genetyczna

·         wrodzone defekty układu kostno- stawowego, wady postawy

·         otyłość

·         przebyte urazy

·         współistniejące inne schorzenia (choroby metaboliczne, niewydolność serca, inne)

·         czynniki zawodowe w tym wyczynowe uprawianie sportu

W przeciwieństwie do innych chorób reumatycznych, zmiany w stawach przebiegają bez cech zapalenia stawu (bolesne obrzęki okołostawowe, wysięki, gromadzenie się płynu w jamach stawowych, nadmierne ucieplenie, zaczerwienienie). W diagnostyce  istotny jest wywiad lekarski, uzupełniony badaniami (OB, białko C-reaktywne, czynnik reumatoidalny, zdjęcie RTG). W zmianach dotyczących kręgosłupa poszerza się badania o tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny.

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego

Leczenie: nie można na dzień dzisiejszy cofnąć zmian, które dokonały się w obrębie stawu, ale dzięki niektórym lekom i niefarmakologicznym metodom leczenia znacznie ograniczyć postęp choroby. Profilaktyka dalszego postępu choroby obejmuje: ćwiczenia, dbałość o odpowiednie odżywianie się i utrzymanie właściwej masy ciała, fizykoterapię, leczenie sanatoryjne, stosowanie wszelkich przedmiotów zaopatrzenia ortopedycznego (kule, gorsety itp.).W farmakoterapii przyjmuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Stosuje się również terapię regenerującą chrząstkę podając preparaty doustne oraz we wstrzyknięciach dostawowych, w niektórych przypadkach stosuje się wstrzyknięcia steroidów – tzw. blokady okołostawowe i dostawowe. W zaawansowanych etapach choroby proponuje się chorym leczenie operacyjne – korektę chirurgiczną stawu, wszczepienie endoprotezy, decyzję, wspólnie z pacjentem, podejmuje lekarz ortopeda.

2.      RZS – reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (dawniej zwane gośćcem przewlekle postępującym), jest schorzeniem przewlekłym o charakterze zapalnym i podłożu autoimmunologicznym tzn., że organizm atakuje własne stawy przez produkcję różnych przeciwciał. Przyczyny nie są dokładnie poznane, do rozwoju choroby mogą jednak przyczynić się; predyspozycje genetyczne, zakażenia wirusowe i bakteryjne, przewlekły stres. Częściej występuje u kobiet (stosunek 4:1), szczyt zachorowalności przypada na wiek 40-50 lat.

Objawy: najbardziej charakterystyczne to – zapalenie stawów nadgarstkowych i małych stawów rak i stóp, ale choroba może pojawić się również nagle i zaatakować wiele stawów równocześnie. Początek choroby bywa częściej powolny, stwarzający trudności diagnostyczne. Pojawia się ogólne złe samopoczucie, osłabienie, stany podgorączkowe, utrata łaknienia Zajęte stawy są bolesne, obrzęknięte o ograniczonej ruchomości. Zajęciu stawów może towarzyszyć zapalenie ścięgien, pochewek ścięgnistych, zanik mięśni. Występuje tzw. sztywność poranna, trwająca zazwyczaj około godziny. Częste w rzs jest zapalenie stawów kolanowych z wysiękiem. W ciężkich, nieleczonych zapaleniach mogą powstać owrzodzenia skóry, zwłóknienia w płucach i sercu.

Rozpoznanie: stawia się na podstawie objawów i wyników badań laboratoryjnych i obrazowych (Rtg, Rezonans magnetyczny, USG, Tomografia komputerowa). U większości chorych stwierdza się obecność przeciwciał (RF – czynnik reumatoidalny), wysokie OB., wykonuje się morfologię krwi, badanie ogólne moczu. Czułym wskaźnikiem jest podwyższone miano przeciwciał antycytrulinowych. Wczesne rozpoznanie i leczenie RZS hamuje rozwój choroby, zapobiega powikłaniom i umożliwia normalne funkcjonowanie.

Leczenie: podstawą leczenia są leki, które powodują zatrzymanie lub zmniejszenie zapalenia. Są tzw. leki modyfikujące – klasyczne lub biologiczne. Pierwsze opóżniają destrukcję stawów, drugie to nowoczesne farmaceutyki o silniejszym działaniu, które zatrzymują niszczenie chrząstek i blokują objawy zapalenia (ból i obrzęk stawów). Stosuje się również niesterydowe leki przeciwzapalne oraz glikokortykosteroidy, czas ich podawania nie może przekroczyć 6 miesięcy ze względu na liczne objawy niepożądane.

3.      Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

 Zzsk to przewlekłe schorzenie układu ruchu o nieznanej etiologii. Choroba obejmuje stawy krzyżowo-biodrowe, drobne stawy kręgosłupa, pierścienie włókniste i więzadła kręgosłupa oraz rzadziej, stawy obwodowe, szczególnie kończyn dolnych. Występuje kilkakrotnie częściej u mężczyzn niż kobiet.

Objawy: złe samopoczucie, osłabienie, brak apetytu, pojawia się ból okolicy krzyżowo- biodrowej, promieniujący do pośladków i tylnej powierzchni ud. Ból nasila się w czasie spoczynku, szczególnie w nocy i nad ranem i zmniejsza się po ćwiczeniach.( jest to ważny objaw różniący z dyskopatią czy rwą kulszową). Dolegliwości bólowe mogą być poprzedzone nawracającymi zapaleniami tęczówki. W miarę postępu choroby może dojść do usztywnienia kręgosłupa i pojawienia się tzw. sylwetki skoczka narciarskiego.

Rozpoznanie: w przypadku podejrzenia choroby wykonuje się morfologię krwi. W morfologii stwierdza się niedokrwistość niedobarwliwą, OB- znacznie podwyższone, lepszym wskaźnikiem aktywności choroby jest stężenie białka C- reaktywnego. U 95% chorych w surowicy krwi stwierdza się antygen HLA B 27. Dodatkowo wykonuje się RTG, tomografię komputerową bądź  rezonans magnetyczny.

Leczenie: w leczeniu podaje się NLPZ (niesterydowe leki przeciw zapalne), leki biologiczne, w wybranych przypadkach leki zmniejszające napięcie mięśni przykręgosłupowych. Pomocna jest balneo- i fizykoterapia. Bardzo ważna jest gimnastyka wykonywana dwa razy dziennie, dzięki której, jeśli nawet dojdzie do usztywnienia kręgosłupa, będzie on wyprostowany, a nie wygięty.

4.      Dna moczanowa

To zapalna choroba stawów zwana artretyzmem (dawniej podagrą), u podłoża, której dochodzi do zaburzeń przemiany materii. Zaburzenia te dotyczą nieprawidłowej przemiany kwasu moczowego, który jest końcowym produktem przemiany puryn (substancji powstałych w wyniku rozpadu kwasów nukleinowych). Kryształki moczanu sodu tworzą złogi w stawach i ścięgnach, powodując stan zapalny i bardzo silny ból.

Do czynników ryzyka zalicza się:

·         zbyt duża podaż kwasu moczowego w diecie (np. mięso, drób)

·          choroby nerek, nowotwory, przy gorszym wydalaniu moczu

·         otyłość

·         nadużywanie alkoholu (zwłaszcza piwo)

·         współistnienie zaburzeń lipidowych

·         czynniki genetyczne

·         głodzenie, stres

Objawy: objawem dny jest nagły atak bólu (występuje w nocy lub nad ranem), zaczerwienienie, ucieplenie i obrzęk, najczęściej stawów palucha. Dolegliwości mogą też pojawiać się w innych stawach. Poprzedzone są często sutymi posiłkami mięsnymi lub spożyciem alkoholu. Choroba może objawiać się jednym w życiu napadem, ale może też przybrać formę częstszych ataków, by w przypadku nieleczenia przejść w etap przewlekły, prowadzący do zniszczenia kości i stawów. Pojawiają się guzki dnawe w okolicach łokci, palców rąk, stóp, małżowin usznych. Są zazwyczaj niebolesne, ale w zaawansowanej fazie choroby mogą przebijać się przez skórę tworząc trudno gojące się owrzodzenia.

Leczenie: polega na zapobieganiu atakom, ich zwalczaniu oraz nie dopuszczeniu do rozwoju dny przewlekłej. W czasie ataku stosuje się leki niesteroidowe, a na stałe, obniżające poziom kwasu moczowego. Profilaktyka napadów to przede wszystkim zastosowanie odpowiedniej diety, również walka z otyłością, niespożywanie alkoholu, leczenie przeciw-lipidowe i nadciśnienia.

W diecie należy ograniczyć:

·         mięso: do 2-3 razy tyg., najlepiej gotowane

·         jaja: do 3-5 sztuk tyg.

·         tłuszcze: śmietana, smalec

·         owoce: winogrona

·         warzywa: rzodkiewka, seler

Produkty niedozwolone:

·         alkohol: zwłaszcza wino i piwo

·         podroby: z wątroby, serca, nerek

·         zupy: wywary mięsne, buliony, sosy z pieczeni, rosoły

·         pokarmy z marynaty, śledzie, sardynki

·         napoje: mocna kawa, herbata, kawa zbożowa, kakao, czekolada

·         ostre przyprawy, chleb razowy

·         warzywa: strączkowe, kalafior, szparagi szpinak, brukselka, rabarbar, szczaw

·         inne: orzechy, rodzynki, grzyby, produkty z mąki gruboziarnistej

5.     Zespoły przeciążeniowe układu ruchu

Przeciążenie to wynik braku równowagi między wytrzymałością tkanek (mięśni, kości, chrząstek) a obciążeniami związanymi z rodzajem wykonywanej pracy, czy czynnościami dnia codziennego. Z czasem na skutek  rozciągniętego w czasie przeciążenia dochodzi do procesu zużycia i pojawienia się dolegliwości bólowych mięśni i stawów. Najbardziej narażony na obciążenia jest kręgosłup. W wyniku nadmiernego obciążenia może dojść do powstania:

·  Choroby przeciążeniowej kręgosłupa (objawy, rozpoznanie, leczenie – omówione na oddzielnej stronie )

·         Zespołu bolesnego barku

·         Łokcia tenisisty

·         Zespołu cieśni kanału nadgarstka

·         Bólu kolan

·         Ostrogi piętowej

Leczenie i rozpoznanie: dokładny wywiad lekarski połączony z diagnostyką laboratoryjną i obrazową (badanie Rtg., USG, rezonans magnetyczny), pozwala na ustalenie leczenia, które w zależności od rodzaju dolegliwości obejmuje: metody zachowawcze – środki przeciwbólowe, przeciwzapalne, miejscowa krioterapia, zabiegi z zakresu fizykoterapii, po ustąpieniu ostrej fazy dolegliwości  wdraża się ćwiczenia ruchowe w możliwie pełnym zakresie. Metody operacyjne wprowadza się w uporczywych dolegliwościach bólowych,  nie ustępujących pod wpływem leczenia zachowawczego. Decyzję podejmuje lekarz ortopeda.

Profilaktyka: to postępowanie mające na celu uniknięcie przeciążeń. Wskazówki  w poście – Choroba przeciążeniowa kręgosłupa.

Leczenie specjalistyczne i sanatoryjne: leczeniem schorzeń reumatologicznych zajmuje się lekarz reumatolog do którego skierowanie wystawia lekarz rodzinny. Gdy zachodzi taka potrzeba, Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje implant stawu (czas oczekiwania wynosi niekiedy rok). Leczenie sanatoryjne w przypadku schorzeń reumatycznych to ceniona forma usług w dochodzeniu do zdrowia. Raz na 18 miesięcy można dostać skierowanie na bezpłatne leczenie. W leczeniu powyższych schorzeń  specjalizują się m.in. uzdrowisko Busko- Zdrój, Sopot, Ciechocinek, Lądek, Połczyn, Cieplice.

Piśmiennictwo – na stronie „Najczęstsze dolegliwości wieku 50 plus”