II. Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze ( Hypertonia arterialis ) należy do najpowszechniejszych chorób cywilizacyjnych i jest jednym z głównych czynników ryzyka poważnych schorzeń układu krążenia, takich jak zwapnienie tętnic, zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu. Więcej niż połowa dotkniętych hipertonią nie zdaje sobie sprawy ze swojego stanu. Zbyt wysokie ciśnienie tętnicze przez długi czas może nie wywoływać żadnych objawów albo tylko nieznaczne, często lekceważone.

Dla lepszego zrozumienia istoty choroby trochę wiedzy o:

•        Układzie krążenia i budowie serca

Układ krążenia składa się z serca i naczyń krwionośnych (tętnic, żył i naczyń włosowatych). Tętnice to naczynia, którymi krew płynie pod dużym ciśnieniem do wszystkich narządów .Są zbudowane z trzech warstw a sprężyste mięśniowe włókna umożliwiają im rozszerzanie i kurczenie się. Żyły to naczynia, które rozprowadzają odtlenioną krew z narządów do serca, posiadają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Naczynia włosowate składają się z jednej warstwy komórek, co umożliwia im wymianę substancji między tkankami a krwią (tworzą tzw. mikrokrążenie).

Krążenie krwi odbywa się w dwóch obiegach:

Krążenie duże - rozpoczyna się w komorze lewej i prowadząc przez tętnice, naczynia włosowate i żyły ustroju, kończy w przedsionku prawym.

W krążeniu małym (płucnym) – krew z komory prawej zdąża do płuc i po przejściu przez system naczyń włosowatych powraca do przedsionka lewego.

Krew płynąc w naczyniach krążenia dużego zaopatruje tkanki w tlen i substancje odżywcze, pobiera zaś z nich produkty przemiany materii, przede wszystkim dwutlenek węgla. W obrębie krążenia małego następuje wydalanie CO₂ do pęcherzyków płucnych i pobieranie tlenu. Krew dopływa do odległych części ciała, gdyż jest pompowana przez serce pod odpowiednim ciśnieniem. Ciśnienie, które jest wytwarzane w tętnicach w czasie skurczu komór nazywamy ciśnieniem skurczowym. Gdy komory ulegną rozkurczowi, aby napełnić się nową porcją krwi, ciśnienie w tętnicach spada do wartości zwanej ciśnieniem rozkurczowym.

Ciśnienie krwi zależy od trzech czynników:

- pracy mięśnia sercowego

- średnicy naczyń

- i ich odległości od serca

Nadciśnienie tętnicze jest chorobą. U osób nim dotkniętym utrzymuje się podwyższone ciśnienie krwi w układzie tętniczym – skurczowe powyżej 140  mmHg i/lub rozkurczowe ponad 90 mmHg.

Schemat krążenia krwi

Budowa i funkcje serca – leży w śródpiersiu, od tyłu sąsiaduje z przełykiem, od przodu przylega na pewnej przestrzeni do ściany kl. piersiowej. Jedna trzecia serca znajduje się po stronie prawej, zaś dwie trzecie po stronie lewej. Ściana serca składa się z trzech warstw: 1) -  nasierdzie, cienka błona na której leżą naczynia wieńcowe (tętnica wieńcowa prawa i lewa), tworzące wieńcowy układ krążenia serca, 2) – mięsień serca, zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej i 3) - wsierdzie, pokrywające ściany przedsionków i komór. Serca posiada cztery jamy, z których dwie noszą nazwę przedsionków (prawego i lewego), dwie zaś komór (prawej i lewej). Odpowiednie przedsionki są połączone z komorami, natomiast prawa i lewa połowa serca są od siebie całkowicie oddzielone. Do przedsionka uchodzą żyły, z komór biorą początek tętnice. Z komory lewej wychodzi tętnica główna (aorta). Z komory prawej pień płucny, rozgałęziający się na tętnicę płucną prawą i lewą.

W sercu zlokalizowany jest układ węzła zatokowo – przedsionkowego oraz przedsionkowo – komorowego odpowiedzialny za wytwarzanie impulsów tzw. automatyzm serca (naturalny rozrusznik serca).

  

  Schemat budowy serca

Praca serca przypomina działanie pompy. Towarzyszą jej dwa powtarzające rytmicznie tony:

- pierwszy – cichy, powstaje przy zamykaniu się zastawek przedsionkowo – komorowych w czasie kurczenia się komór.

- drugi – głośniejszy, jest spowodowany uderzeniem krwi o zamykające się półksiężycowate zastawki w trakcie rozluźniania się komór.

Falę skurczów (uderzeń) mięśnia sercowego na minutę nazywamy tętnem. Typowe tętno dorosłego człowieka to około 70 uderzeń na minutę. Jest ono wyczuwalne w tętnicach powierzchniowych, głównie na szyi i nadgarstkach.

Nadciśnienie tętnicze pierwotne i wtórne

Nadciśnienie tętnicze dzieli się na pierwotne (samoistne) i wtórne. Wtórne jest zazwyczaj wywołane zmianami chorobowymi nerek lub zaburzeniami pracy gruczołów dokrewnych (tarczycy, przysadki mózgowej, jajników). Większość osób cierpi na nadciśnienie pierwotne (90%), którego przyczyny nie są w pełni poznane. Oprócz obciążeń genetycznych do powstania nadciśnienia mogą przyczynić się tzw. czynniki predysponujące, jak: otyłość, niewłaściwy sposób odżywiania (nadużywanie soli), napięcia emocjonalne, palenie papierosów.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustaliła zakres normy oraz podział nadciśnienia tętniczego na stadia w zależności od jego wysokości i występowania powikłań narządowych. Wyodrębniono pojęcia:

•  Optymalne ciśnienie tętnicze – poniżej 120/80
•  Prawidłowe ciśnienie tętnicze – poniżej 130/85
•  Prawidłowe wysokie ciśnienie tętnicze w granicach 130-139/85-89

Wartości ciśnienia powyżej 140/90 określa się mianem nadciśnienia tętniczego. Wyróżnia się podział:
      ·       Nadciśnienie łagodne (1 stopień) – 140-149/90-99

      ·       Nadciśnienie umiarkowane (2 stopień) -  160-179/100-109

      ·       Nadciśnienie ciężkie (3 stopień) – 180-209/110-119

      ·       Nadciśnienie bardzo ciężkie (4 stopień) – 210 lub wyższe, 120 lub wyższe

W zależności od powikłań jakie może powodować nadciśnienie, dzieli się je na stadia:

•             I – stadium – brak powikłań narządowych
•       II – stadium – zmiany wczesne (stwardnienie tętnic siatkowych, przerost lewej                komory  serca, niezbyt nasilone zmiany miażdżycowe w dużych tętnicach)
•      III – stadium – zmiany zaawansowane (zawał serca, niewydolność serca, udar             mózgowy, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, wylewy do siatkówki, niewydolność nerek, tętniak aorty, miażdżyca tętnic)

Narządy wewnętrzne najbardziej narażone na uszkodzenia  w wyniku nadciśnienia tętniczego

Objawy nadciśnienia – choroba może przebiegać bezobjawowo, szczególnie we wczesnym stadium, mogą również pojawiać się typowe objawy: bóle i zawroty głowy, rozdrażnienie lub uczucie podniecenia, bezsenność, szum w uszach, pulsowanie w skroniach, krwawienia lub krwotoki z nosa, mocne bicie serca, łatwe męczenie się, bóle zamostkowe.

U osób z nadciśnieniem bezobjawowym jedyną metodą na wykrycie choroby jest okresowa kontrola ciśnienia. Po 40 – tym roku życia co najmniej 2-3razy w ciągu roku. Szczególną czujność należy zachować gdy nadciśnienie występuje w rodzinie.

W diagnostyce  nadciśnienia ważne jest ustalenie zarówno przyczyn powstania choroby, jak  również ocena  możliwości powstania powikłań w układzie sercowo naczyniowym. Zakres badań obejmuje: wywiad i badanie fizykalne, badanie dna oka, podstawowe badanie laboratoryjne (morf. krwi, badanie ogólne moczu, potas, sód, kreatynina, cukier, cholesterol, lipidy). W razie potrzeby lekarz zleca dokładniejsze badania biochemiczne pomocne w rozpoznaniu chorób tarczycy, nadnerczy, nerek, jako przyczyny nadciśnienia. Wykonuje się również badania dodatkowe: EKG, echo serca, USG naczyń obwodowych, USG nerek, echokardiografię, 24 godz. automatyczny pomiar RR i  inne w zależności od potrzeb.

Postępowanie profilaktyczne i terapia w nadciśnieniu tętniczym uwzględnia kilka elementów.

Zaczynamy od zmiany trybu życia, który uwzględnia:

•  Odpowiednią dawkę snu i wypoczynku.
•  Właściwą dieta ograniczającą spożycie soli kuchennej (sód powoduje zatrzymanie wody w organizmie i podnosi ciśnienie tętnicze), zapewniającą wystarczającą zawartość magnezu i potasu (ewentualne uzupełnienie niedoborów preparatami farmaceutycznymi), bardzo ważne jest również dostarczenie właściwej ilości płynów (2 litry na dobę).
• Dieta powinna sprzyjać normalizacji wagi ciała.
• Zmniejszenie spożycia niezdrowych składników diety, takich jak: cukier, słodycze, tłuszcze zwierzęce i produkty zawierające cholesterol.
•  Zaprzestanie palenia papierosów.
• Umiarkowane spożycie alkoholu i kawy.
•  Aktywność fizyczna z regułą unikającą przeciążenia i przemęczenia ( zaleca się spacery żwawym krokiem, gimnastykę 30-60 min., pływanie, jazdę na rowerze, taniec towarzyski, aerobik).
• Zmiana niewłaściwego trybu życia, odżywiania, powrót do odpowiedniej wagi ciała mogą unormować ciśnienie krwi, szczególnie w pierwszym stadium choroby, jeśli nie, to na pewno skutecznie wesprze zaordynowaną przez lekarza terapię.
• Leczenie farmakologiczne - dla większości chorych na nadciśnienie pierwotne to w pełni skuteczna metoda leczenia. Skuteczna, to znaczy obniżająca ciśnienie, nie zaś likwidująca chorobę (nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, wymagającą systematycznego przyjmowania leków).

W przypadku nadciśnienia wtórnego możliwe jest usunięcie przyczyny (np. guz nadnerczy), tym samym istnieje możliwość odstawienia leków, gdy ciśnienie się znormalizuje.

Piśmiennictwo – na stronie „Najczęstsze dolegliwości wieku 50 plus”